Historia

Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana” zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym dnia 27.11.2007 roku. Cele statutowe objęły:

• prowadzenie działalności informacyjnej i promocyjnej,
• prowadzenie działalności dydaktycznej w zakresie problematyki Średzkiej Kolei Wąskotorowej,
• wypowiadanie się w sprawach publicznych będących przedmiotem zainteresowania Stowarzyszenia,
• nawiązywanie kontaktów i współpracy z podobnymi organizacjami w kraju i za granicą w celu wymiany doświadczeń,
• współpracę z władzami samorządowymi, państwowymi, sektorem gospodarczym, środkami masowego przekazu, oraz osobistościami życia publicznego zainteresowanymi rozwojem kolei wąskotorowych.

Stowarzyszenie podjęło tym samym współpracę z Zarządem Dróg Powiatowych w Środzie Wielkopolskiej, formalnie będącym zarządcą majątku kolejki, a także jej ówczesnym operatorem – Biurem Eksploatacji Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej. Członkowie organizacji brali czynny udział w przeprowadzanych naprawach rewizyjnych taboru, obsłudze rozkładowych pociągów turystycznych oraz organizacji pociągów specjalnych dla miłośników tematyki. Taka forma działalności była korzystna dla wszystkich stron – członkowie Towarzystwa nabierali niezbędnego doświadczenia w zagadnieniach eksploatacyjnych i jednocześnie „wyręczali” zarządcę oraz operatora z prowadzenia niektórych prac.

Latem 2011 roku, w ramach finansowanej przez powiat akcji remontu wagonów, Towarzystwo wyszło z propozycją zastąpienia zielonej malatury wagonów osobowych malaturą oliwkową, zgodną z realiami historycznymi, ze schematem oznaczeń obowiązującym do 1974 roku. Pierwszym wagonem w tej malaturze był przedstawiciel typu 3Aw o numerze 1953. Pomimo początkowego sprzeciwu zarządcy, pomysł wprowadzenia tego schematu dla wszystkich wagonów spotkał się z dużym poparciem pasażerów pociągów turystycznych, wśród których przeprowadzona została ankieta. Tym samym podjęto decyzję o sukcesywnym przemalowywaniu następnych wagonów w ramach terminowych napraw rewizyjnych.

W 2012 roku oliwkowe barwy otrzymał brankard Fxh 4070 i dwa wagony 1Aw o numerach 1653 i 1670. Ponadto nowe, estetyczne, kremowo-oliwkowe barwy otrzymały wagony plenerowe, tzw. „letniaki”.

W tym samym okresie stało się już wiadomym, że nieubłaganie zbliża się koniec funkcjonowania trakcji parowej, która była jedyną używaną na kolejce. Na dzień 31.05.2013 (później termin ten został przedłużony ostatecznie do 31.05.2014) przypadał termin rewizji wewnętrznej parowozu Px48-1756, a perspektyw na przeprowadzenie remontu lokomotywy nie było widać. Stacjonująca w Środzie lokomotywa spalinowa Lyd1-210 ze względu na swój stan techniczny nie nadawała się do jazdy pociągowej.

W dniu 29 września 2012 roku TPKŚ we współpracy ze Starostwem Powiatowym zorganizowało jeszcze obchody 110-lecia Średzkiej Kolei Powiatowej, o którym reportaże zostały wyemitowane w ogólnokrajowych stacjach telewizyjnych.

Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana” kontynuowało działania promocyjne na rzecz Średzkiej Kolei Powiatowej organizując kolejne pociągi specjalne, które uruchamiano kolejno 20 października 2012 roku oraz 18 maja, 27 lipca i 14 września 2013 roku.

Wiosną 2014 roku było już pewne, że maj będzie ostatnim miesiącem z trakcją parową na Średzkiej Kolei Powiatowej, przynajmniej w najbliższej przyszłości. Z tego powodu TPKŚ zorganizowało serię imprez skierowanych do hobbystów w kolejne weekendy miesiąca: 17 maja dwa pociągi specjalne do Zaniemyśla z akompaniamentem zabytkowych samochodów, 24 maja identyczną imprezę dla zorganizowanej grupy miłośników kolei z Niemiec i 31 maja pociąg pożegnalny, pokonujący trasę po raz ostatni pod parą, uruchomiony po zakończeniu oficjalnego pożegnania organizowanego przez władze powiatowe.

Po odstawieniu parowozu, ruch na Średzkiej Kolei Powiatowej przejęła sprowadzona przez operatora lokomotywa Lxd2-343 z Gniezna. Wycofanie z ruchu lokomotywy parowej oraz brak jakiegokolwiek uatrakcyjnienia oferty przewozowej spowodowały, że planowe pociągi turystyczne w 2014 roku świeciły pustkami, a także nie odbył się już potem ani jeden przejazd na zamówienie.

Zakończenie sezonu 2014 na kolejce tak naprawdę było zakończeniem jakiegokolwiek ruchu kolejowego między Środą Wielkopolską i Zaniemyślem. Światełko w tunelu pojawiło się jednak za sprawą jesiennych wyborów samorządowych, po których nowe władze szukając rozwiązania sprawy Średzkiej Kolei Powiatowej, odnowiły współpracę Towarzystwem Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”.

Nowa władza podjęła radykalne kroki mające na celu racjonalizację zarządzania koleją wąskotorową. Zrezygnowano z usług dotychczasowego operatora, Biura Eksploatacji Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej, a krótko potem zarządcę infrastruktury, Zarząd Dróg Powiatowych, postawiono w stan likwidacji, która zakończona została 31 lipca 2015 roku. Jednocześnie zadeklarowano, że Średzka Kolej Powiatowa przejdzie pod zarząd TPKŚ gdy tylko zostanie dopracowana forma prawna, na zasadzie której miałoby się to odbyć. Podjęto także starania mające na celu znalezienie tymczasowego operatora do eksploatacji kolei w sezonie 2015, które jednak ostatecznie zakończyły się fiaskiem.

Jeszcze przed formalnym przejęciem zarządzania koleją, członkowie Towarzystwa rozpoczęli intensywne prace porządkowe na stacji, a także prace związane z wymaganiami formalnymi do uzyskania świadectw bezpieczeństwa dla przewoźnika oraz zarządcy infrastruktury tak, by móc wznowić przewozy z nadejściem lata 2016 roku.

Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana” oficjalnie stało się zarządcą majątku Średzkiej Kolei Powiatowej w dniu 13 października 2015 roku na mocy umowy o użyczenie majątku. Jednocześnie podpisana została także umowa na realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej pt. „Przygotowanie Średzkiej Kolei Powiatowej do wznowienia ruchu turystycznego na linii kolei wąskotorowej Środa Wlkp. – Zaniemyśl”, na mocy której TPKŚ otrzymało pierwszą powiatową dotację na prowadzenie prac.

Intensywne prace mające na celu przygotowanie Średzkiej Kolei Powiatowej do wznowienia przewozów ruszyły już w kwietniu 2015 roku. W pierwszej kolejności rozpoczęto demontaż osprzętu parowozu Px48-1756 w celu jego przygotowania do naprawy, dla której finansowanie zapewnił Powiat Średzki. Równolegle ruszyły prace przy odbudowie odstawionego od wielu lat brankardu z roku 1950, finansowane ze środków własnych stowarzyszenia oraz z funduszy pozyskanych ze zbiórki publicznej.

16 maja 2015 roku Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana” zorganizowało zwiedzanie stacji i parowozowni w Środzie w ramach „Nocy Muzeów”.

Latem 2015 roku dobiegły końca prace przy brankardzie oraz prace demontażowe przy parowozie. W okresie tym wykonano także instalację monitoringu terenu stacji dla ochrony taboru przed chuligańskimi wybrykami, które wcześniej kilkukrotnie się zdarzały. Ponadto trwały intensywne prace przy tworzeniu instrukcji niezbędnych do prowadzenia ruchu, a także ruszyły prace przy tworzeniu Dokumentacji Systemu Utrzymania dla posiadanego taboru. W lipcu wydana została także seria nowych pocztówek.

Także latem 2015 ruszyły prace przygotowawcze wagonu 1Aw o numerze 1653 do przeprowadzenia jego pełnej naprawy głównej, polegające na oczyszczeniu dachu ze smoły użytej do uszczelnienia oraz ścian pudła ze starej farby, a następnie zdemontowano całe wnętrze wagonu. Prace naprawcze trwały z przerwami do czerwca 2016 i objęły regenerację konstrukcji nośnej pudła, regenerację układu jezdnego, ogrzewczego, cięgłowo-zderznego i pneumatycznego, a także wykonanie nowych drzwi wejściowych do wagonu i nowej stolarki wnętrza.

We wrześniu 2015 Powiat Średzki ogłosił postępowanie na wykonanie naprawy kotła parowozu Px48-1756 łącznie z rewizją wewnętrzną kotła, które z ceną 151 290,00 zł wygrało przedsiębiorstwo PPHU J.W. s.c. H. Januszewski, J. Wicher z Pyskowic. Parowóz wyruszył na naprawę w grudniu 2015 roku.

W listopadzie 2015 ruszyły intensywne prace przy remoncie torowiska kolei w najbardziej newralgicznych miejscach. W tym samym czasie odbył się także odbiór torowiska, które zostało dopuszczone do eksploatacji pod warunkiem wykonania niezbędnych prac.

Wiosną podjęte zostały naprawy kolejnych wagonów: 3Aw 1953 oraz „letniaków” w celu ich przygotowania do sezonu turystycznego. W związku z przesuwającym się terminem zakończenia naprawy parowozu, podjęto także decyzję o wykonaniu naprawy głównej lokomotywy Lyd1-210 dla zapewnienia kolei czynnego taboru trakcyjnego, sfinansowaną z funduszy Starostwa Powiatowego. Lokomotywa wyruszyła na naprawę do Aleksandrowa Kujawskiego w dniu 18 kwietnia 2016 roku i wróciła do Środy Wielkopolskiej 23 czerwca 2016.

Po wykonaniu niezbędnych prac przy torowisku i kolejnych wagonach oraz otrzymaniu od Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego wymaganych dokumentów: świadectwa bezpieczeństwa dla zarządcy infrastruktury oraz świadectwa bezpieczeństwa dla przewoźnika kolejowego, możliwe stało się wznowienie przewozów turystycznych na Średzkiej Kolei Powiatowej. Pociągi turystyczne ruszyły po niemal dwuletniej przerwie 9 lipca 2016 roku.

Naszą największą radością, jest fakt, iż po ponad dwóch latach naprawy 9 września 2017 roku do służby powrócił parowóz Px48-1756. Prace związane z powrotem tej lokomotywy na szlak były bardzo zaawansowane, a ze szczegółowym opisem naprawy naszego parowozu można się zapoznać tutaj.

O powrocie średzkiej maszyny parowej na szlak informowały różne media m.in. TVN24, portal epoznan.pl, czy lokalna prasa.

W kolejnych latach nasze Towarzystwo nie spoczęło na laurach. Dzięki wsparciu finansowemu Powiatu Średzkiego udało się wykonać naprawę główną drugiego parowozu Px48-1920, tym razem przeprowadzoną w całości własnymi siłami Stowarzyszenia! W 2022 roku, staraniem TPKŚ, do ruchu na ŚKP wprowadzono także lokomotywę spalinową Lyd2-63 po ponad 25 latach postoju.

Obecnie TPKŚ liczy 30 członków, w tym 4 osoby zasiadają w zarządzie stowarzyszenia:

• Arkadiusz Kaczmarek – prezes,
• Mateusz Jüngst – sekretarz,
• Piotr Kamiński – skarbnik,
• Mikołaj Sztuder – członek zarządu.

Oprócz utrzymania Średzkiej Kolei Powiatowej, Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana” w mniejszym lub większym stopniu TPKŚ współpracuje także z innymi organizacjami pozarządowymi związanymi z działalnością kolejową w kraju i zagranicą, jak np. Interessenverband der Zittauer Schmalspurbahnen e.V.